Analyserapport

Binnen "natuur" leggen we de basis voor wetenschappelijke geletterdheid. PISA definieert wetenschappelijke geletterdheid van leerlingen als “het beheersen van vaardigheden om als kritische burger om te gaan met wetenschappelijke onderwerpen en ideeën”. Het gebruik van de term ‘wetenschappelijke geletterdheid’ onderstreept de doelstelling om niet alleen in te zetten op de kennis van leerlingen, maar om ook na te gaan wat ze met deze kennis kunnen doen en of ze deze kunnen en willen toepassen in alledaagse situaties.

Bij de term geletterdheid associëren de meeste mensen de vaardigheden lezen en schrijven, een soort van cognitieve werkkoffer voor taal. Niet enkel lezen en schrijven maken deel uit van de manier waarop iemand geletterd is, het is een geheel van functionele vaardigheden die mensen verwerven en gebruiken in een bredere context. Er is dus niet enkel de nood aan taalvaardigheid, maar ook aan een verzameling van ‘niet-geschoolde’ vaardigheden, sociale vaardigheden en de omgang met verschillende media: tekst- en beeldmateriaal, inclusief ICT. Deze brede invulling van geletterdheid maakt dat het een bouwsteen is voor sterk onderwijs in wetenschappen. Via onderzoekend en ontwerpend leren krijgt dit ook vorm om een wetenschappelijke houding te ontwikkelen.

We maken allen deel uit van onze voortdurend veranderende maatschappij. We moeten leerlingen leren om nieuwsgierig te zijn en daarin verwondermomenten te vinden. Inzetten op hun verbeeldingskracht, hun onderzoekend en ontwerpend vermogen en hun zintuigen zorgen voor een grotere betrokkenheid. Want wetenschap is leuk! Niets is aanstekelijker dan een leraar die ook nieuwsgierig is en zijn leerlingen verwondert met eigen ontdekkingen en vragen.

Goed natuuronderwijs heeft tot doel dat leerlingen zich ontwikkelen tot geïnspireerde zinzoekers. Zowel het betekenis geven aan als het ontlenen van betekenis aan aspecten over natuur is daarbij van belang. Je beoogt de ontwikkeling van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes om op een positieve wijze te participeren aan de veranderlijke wereld van vandaag en morgen. De werkelijkheid hangt aan elkaar als de draden van een web. Alles is met elkaar verbonden.

Wanneer je met leerlingen die werkelijkheid benadert, doe je dat enerzijds vanuit die natuurlijke samenhang. Je helpt hen op het spoor komen van waar ze al staan, wat ze al weten, hoe ze nu kijken naar de werkelijkheid. Anderzijds kijk je met hen ook door verschillende brillen naar de werkelijkheid, net om die werkelijkheid beter te kunnen analyseren en begrijpen, om meer vat te krijgen op specifiekere delen ervan.

Praktijkvoorbeeld  : Dit keer een ‘andere’ werelddierendag. De leerlingen brengen dieren mee naar de klas. Er is één voorwaarde: het mogen geen huisdieren zijn en ze moeten passen in een 'botervlootje'.

Praktijkvoorbeeld  : De door de leerlingen meegebrachte tussendoortjes zijn de aanleiding tot een klasgesprek over waar ons eten vandaan komt. De leerlingen verkennen de omgeving en maken foto's van plaatsen waar allemaal eten te vinden is. Ze verkennen ook welke weg eten aflegt van bij de producent tot bij de gebruiker.

Praktijkvoorbeeld  : De leerlingen verinnerlijken de namen van de seizoenen en de maanden van het jaar via muzische werkvormen met de mogelijkheid tot muzische expressievormen.

Je integreert maatschappelijke thema’s zoals natuur- en milieueducatie, gezondheidseducatie, STEM … in je aanbod.

Praktijkvoorbeeld  : Vanuit de kalender van Good Planet (Klasse) werkte meester Patrick met zijn leerlingen een jaar lang rond milieueducatie. Via Karrewiet volgden ze de verschillende klimaatmarsen die door studenten werden georganiseerd. Op een bepaald moment gaven de leerlingen aan dat ze wilden deelnemen aan de klimaatmars in Geraardsbergen.

Zin in educaties!  De hoofdkraan van de waterleiding is dichtgedraaid. De leerlingen ondervinden wat het is om geen water te hebben. Ze maken een collage met foto’s over watergebruik. De leerlingen bedenken een oplossing voor het probleem op school: ze zullen ergens anders water halen. De kinderen verzamelen allerlei voorwerpen waarin ze water kunnen opslaan.

Wanneer je bij het maken van onderwijsarrangementen uitgaat van werkelijkheidsnabije en relevante leercontexten en wanneer je de leerling actief op zoek laat gaan én de leerkansen in de omgeving aanwendt, draag je bij tot betekenisvol leren.

Praktijkvoorbeeld :  Sommige leerlingen gaan vaak naar het bos met hun ouders, andere leerlingen niet. In deze periode van het jaar werkt Juf Veronique twee weken met haar leerlingen uit de derde kleuterklas rond het BC: 'Op ontdekking in het bos.'

Trek erop uit om onderzoek te doen in je eigen omgeving. Je maakt een wereld waarin alle zintuigen in werking worden gezet. Dat leidt tot ervaringskennis. Het is bijzonder zinvol om in dit kader op niveau van de school of de scholengemeenschap een (digitaal) omgevingsboek op te bouwen met een overzicht van alle ontwikkelkansen. Omgevingsonderwijs brengt ons leerplan tot leven. Doorbreek de routine, niet alleen voor leerlingen, maar ook voor leraren. Het is gewoon ontzettend leuk, zorgt voor betere concentratie in het klaslokaal en voor een beter algemeen welbevinden. Omgevingsonderwijs: geen doel, maar een middel!

• Ervaren: Er doet zich iets voor, het kind beleeft/ondervindt dat, wordt dat gewaar en voelt er iets bij. (beleven, bezoeken, proeven, horen, ruiken, kijken, luisteren, voelen, in contact komen met, ontdekken, bewust worden van, zich verwonderen, bewonderen, exploreren en experimenteren…)
• Onderzoeken: De leerling gaat vanuit een bewuste doelgerichtheid (geëxpliciteerde onderzoeksvraag) systematisch handelen. ((be)vragen (vragen stellen, hypotheses formuleren), gericht waarnemen, meten, opzoeken, vergelijken, uittesten, gericht exploreren en experimenteren…)
• Vaststellen: De leerling doet door middel van ervaren, exploreren, experimenteren en/of onderzoeken een inzicht op. De leerling is zich hiervan bewust. (aanwijzen, (af)lezen, inzicht verwerven, besluiten, naar waarde beoordelen, zien van wetmatigheden…)
• Uitdrukken: De leerling maakt inzichten naar anderen toe duidelijk. Dit kan verschillende vormen van expliciteren, duiden en illustreren aannemen. (illustreren, in interactie gaan over, delen, (na)vertellen, schetsen, tekenen, uitbeelden, verslag uitbrengen, (be)schrijven, verwondering en bewondering tonen, oordelen, uitspreken, duiden, vieren…)

Praktijkvoorbeeld: Berm detectives aan het werk ‘Waarom wordt de berm niet gemaaid?’ Vanuit deze vraag van een leerling kwam dit onderwijsarrangement tot stand. Leerlingen onderzoeken het biotoop ‘de berm’ en komen tot de vaststelling dat de bermen in onze omgeving van groot belang zijn!

Praktijkvoorbeeld: In Amerika wordt een orkaan verwacht, Azië maakt zich klaar voor een tyfoon. We gaan met leerlingen op weg rond enkele onderzoeksvragen: Waarover gaat het? Kan het ook bij ons? Waarom juist daar?

Elk onderwijsarrangement is doelgericht en vertrekt vanuit een focus met een aantal evalueerbare en/of observeerbare doelen en impliceert dat al van bij de voorbereiding van het onderwijsarrangement nagedacht wordt over de evaluatie van leerlingen.

In de evaluatiebox vind je inspirerende evaluatie-instrumenten om breed te evalueren, gestandaardiseerde proeven en gevalideerde toetsen.

Het is van belang om als leraar aandacht te besteden aan de taalontwikkeling van de leerlingen gedurende de hele dag, dus ook bij elk onderwijsarrangement in verband met wetenschappen. Taalgericht onderwijs is onderwijs waarin je, naast aandacht voor inhouden, ook voldoende en expliciet aandacht hebt voor taal.

Het effect van taalgericht wetenschaps- en techniekonderwijs op de motivatie en het leerrendement werd gemeten in twee Vlaamse klassen van de lagere school. Een bestaand lessenpakket over het thema ‘energie’ werd aangepast volgens de principes van taalgericht vakonderwijs om vervolgens onderwezen te worden in een meertalige klas en een eentalige klas. Zowel de intrinsieke motivatie als het leerrendement stegen, waarbij de intrinsieke motivatie sterker steeg in de meertalige klas.  (Levende Talen Tijdschrift Jaargang 20, nummer 1, 2019; Elena Schutjes)

Onderzoeken gaat uit van de basisvraag ‘Hoe zit dat?’. Een leerproces waarbij men door systematisch te denken en te handelen antwoorden probeert te vinden op de onderzoeksvragen.

Praktijkvoorbeeld  : Juf, waar gaat die plas naartoe? Na een fikse regenbui staan er plassen op de speelplaats. De kleuters van juf Lindsey verwonderen zich over de grootte van de plassen en ontdekken hoe hij kleiner wordt om uiteindelijk te verdwijnen. Waar gaat die plas dan naartoe?

Ontwerpen gaat uit van de vraag ‘Hoe maak ik dit (beter)?’. Het is een creatief proces waarbij men vertrekt vanuit een behoefte en resulteert in de praktische uitwerking van een ontwerp.

Praktijkvoorbeeld  : Spelen met Clicks. In de constructiehoek ligt een ruim aanbod van houten bouwblokken, meccano, buizen, K’nex, Clicks, … Wannes kiest doelbewust de Clicks en bouwt een auto naar eigen idee.

Meer informatie over onderzoekend en ontwerpend leren vind je op onze PRO.-site.

Laat je inspireren door de praktijkvoorbeelden uit de  Zill-bibliotheek  waarbij (aspecten van) onderzoekend en ontwerpend leren aan bod komen:  Vloerbloesemsiroop ,  Experimenteren met licht en donker ,  Een beleefpad in het herfstbos ,  Taifoen in Japan ,  Onderzoekend leren op de boerderij – aardappelen planten ,  Observeren met een rooster .